OIM-secretaris Maaike de Beer heeft met het OIM-onderwerp Houtrook & Gezondheid ervaren dat co-creëren mogelijk is; zelfs met partijen die in eerste instantie wantrouwend en lijnrecht tegenover elkaar staan. Maaike vertelt welke factoren hebben gezorgd voor verbinding, vertrouwen, draagvlak én concrete aanbevelingen voor de staatssecretaris.
Oplossingen vinden
“Het onderwerp houtrook en gezondheid is vanuit de samenleving aangedragen als aandachtspunt”, vertelt Maaike. “Steeds meer mensen ervaren overlast van houtrook en willen dat daar iets aan gedaan wordt. Onder voorzitterschap van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) is daarom in 2016 het Platform Houtrook en Gezondheid in het leven geroepen. Het platform is samengesteld uit een brede vertegenwoordiging van partijen uit het veld van onderzoek, maatschappelijke organisaties, ondernemers en overheid en zoekt naar concrete oplossingen met elkaar. Toen het platform in de fase van wegen van de oplossingsrichtingen kwam, heeft het RIVM het OIM benadert om het platform vanaf dat moment te begeleiden. Ze vonden het niet bij hun rol als onafhankelijk onderzoeksinstituut passen om die weging te doen. Een rol die wel past bij het OIM (stakeholders begeleiden bij het wegingsproces).
Zorgvuldige begeleiding en inrichting proces
Vanuit het OIM hebben we eerst het hele platform bij elkaar gebracht. Er zijn veel tegengestelde belangen in het platform. De deelnemers hadden elkaar lang niet gezien en er was sprake van onenigheid en een gespannen sfeer. Het was duidelijk dat we niet zomaar konden doorpakken en dat we het proces zorgvuldig moesten begeleiden en inrichten voordat we de inhoud konden induiken.”
“Voordat we onder de hoede van het OIM kwamen, hadden we al stappen gezet met partijen die ver uit elkaar lagen. OIM moest er in het begin een beetje ‘in komen’, maar al snel kwam de vaart erin. Het is al met al een lang traject geweest maar uiteindelijk is het gelukt om tot een doorbraak te komen. Dat is denk ik mede te danken aan het strakke voorzitterschap van het OIM én aan de bereidheid van deelnemers om tot een breed gedragen resultaat te komen. Er ligt nu een advies waar iedereen iets van zichzelf in kan terugvinden.” (Christine Strous, projectleider Gezonde lucht, Longfonds)
Een veilige, open sfeer creëren
De sfeer was in het begin niet veilig en open genoeg volgens Maaike. “OIM-voorzitter Job Cohen heeft daar daarom veel aandacht voor gehad in de bijeenkomsten die nog volgden, onder andere door in de bijeenkomsten ruimte te geven aan ieders standpunt, emoties, et cetera. Wat sowieso hielp is dat Job, evenals de andere OIM-voorzitters, een onafhankelijke positie heeft. Hij had dus geen belang bij een bepaalde uitkomst en dat zorgde voor vertrouwen. Ook zorgden we voor een kringopstelling tijdens de bijeenkomsten. Dit lijkt een detail, maar maakte werkelijk een verschil. In een kring heeft iedereen een gelijkwaardige positie en kan men elkaar goed zien en horen. Dit bevordert een open en eerlijk gesprek. Om de openheid en verbinding verder te bevorderen planden we de bijeenkomsten altijd in de ochtend met aansluitend een goed verzorgde lunch. Zeker in een groep waarin de belangen soms lijnrecht tegenover elkaar kunnen staan, heeft een informeel praatje een belangrijke meerwaarde. Je ontmoet dan de persoon achter de belangen.”
"De sfeer was in het begin erg wantrouwend. Het hielp om met elkaar te blijven focussen op de stip op de horizon. Ook het in gesprek blijven, juist als het pittig werd, hielp. Voor de vervolgstappen in de toekomst blijft de dialoog belangrijk, evenals het oog hebben voor elkaars belangen. We hoeven het ook niet 100% met elkaar eens te zijn om verder te komen, hebben we nu ervaren.” (Marcel Rietberg, Unitmanager bodem, lucht, veiligheid en geluid bij Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid)
Duidelijke rollen en actieve werkhouding
Helderheid over ieders rol is essentieel, heeft Maaike ervaren. “We hebben veel gesproken over de rollen en de daarbij horende verantwoordelijkheden van de deelnemers. Welke rol heeft het ministerie, is zij opdrachtgever, financier? En hoe is de ‘governance’ van het platform, welke rol hebben de leden? Als de rollen duidelijk zijn, kan je mensen daarop aanspreken. Dat hebben we dan ook gedaan.” Het bleef echter niet bij het vaststellen van en aanspreken op rollen. Maaike ziet het stimuleren van een actieve werkhouding van alle deelnemers als een belangrijke succesfactor. “Als je een verandering wilt bewerkstelligen, moet je daar zelf mee aan de slag, was de strekking”, aldus Maaike. “We hebben vier werkgroepen in het leven geroepen en deze groepen aan het werk gezet. Dit zorgde inderdaad voor een actievere houding. Want zodra je onderdeel wordt van de oplossing sta je gevoelsmatig niet meer machteloos aan de zijlijn. De werkgroepen hebben uiteindelijk zelf een prioritering aangebracht in de meer dan vijftig oplossingsrichtingen. Het bleef echter niet bij het prioriteren van oplossingen. We hebben de deelnemers ook gevraagd hun organisatienaam te schrijven achter de oplossing(en) waar zij actief mee verder wilden. Oftewel: waar wil je tijd, geld en kennis in investeren? Een roep om commitment dus, en tot onze tevredenheid werd hier volop gehoor aan gegeven.”
“Het aan de slag gaan in werkgroepen was een goede zet. Het creëerde een setting waarin goed kon worden samengewerkt met alle partijen. Ook het formuleren van een gemeenschappelijk doel was bepalend. Dit maakte het mogelijk om alle oplossingsrichtingen tegen het licht te houden en zorgde ervoor dat ook de partijen met tegengestelde belangen elkaar konden blijven vinden.” (Ewout Dönszelmann, voorzitter Platform Houtrook en Gezondheid)
Brief met aanbevelingen aan de staatssecretaris
Dat het, met de juiste begeleiding, mogelijk is ondanks tegengestelde belangen tot cocreatie te komen blijkt uit de brief naar de staatssecretaris. “Alle partijen steunen de brief die namens Platform Houtrook en Gezondheid is geschreven aan de staatssecretaris. In een eerste reactie heeft zij al aangegeven gezonde lucht van levensbelang te zien. Ze neemt de adviezen van het platform mee bij het opstellen van het Nationaal Actieplan Luchtkwaliteit, dat eind van het jaar wordt verwacht.” De begeleidende rol van het OIM en voorzitter Job Cohen houdt wat betreft dit onderwerp op, maar het platform Houtrook en Gezondheid gaat door. “Het is nu aan hen om handen en voeten te geven aan de oplossingen en de goede samenwerking en positieve sfeer vast te houden”, besluit Maaike tot slot.
“Houtrook en gezondheid is een onderwerp dat leeft en veel emotie oproept. Dat blijkt wel uit de overweldigende media-aandacht voor de brief van het Platform. Voor het ministerie van IenW is de ondersteuning door OIM van groot belang geweest. In een betrekkelijk kort aantal slagen is er een advies opgesteld ‘van iedereen aan iedereen’. Dit advies vormt een goede bouwsteen voor beleid dat maatschappelijk gedragen wordt en gericht is op gezonde lucht.” (René Korenromp, coördinerend beleidsmedewerker, directie Klimaat, Lucht en Geluid)