Dat leverde waardevolle input op voor de nieuwe visie op landbouw van LNV. Deze visie is dit weekend openbaar geworden. Volgens coördinator Victoria Dekker van het OIM hebben de diners dan ook de kracht van het goede gesprek én de meerwaarde van het betrekken van spelers uit het veld onderstreept. 

“Het OIM is onder de aandacht van LNV gekomen toen we onze contacten daar op de hoogte brachten van het innovatielab ‘Voor de oogst van morgen’”, legt Victoria uit. “Het innovatielab is een programma van onder andere het OIM, met systeemverandering als doel. In dit lab wordt gewerkt aan initiatieven die bijdragen aan een gezond landbouw- en voedselsysteem. Het onderwerp is bewust breed gekozen en raakt ook aan bijvoorbeeld water- en luchtkwaliteit, natuur en landschapsontwikkeling en  biodiversiteit. LNV vindt het lab erg interessant, ook omdat er initiatieven kunnen worden ontwikkeld die passen bij de visie op landbouw, natuur en voedselkwaliteit. Ter voorbereiding op de visie wilden collega’s van LNV in gesprek met spelers uit het veld. Het idee was in intieme sfeer, middels diners pensant, te onderzoeken of die spelers het ook belangrijk vinden dat er een visie komt en zo ja, hoe zij aankijken tegen verschillende dilemma’s. ‘Kunnen jullie daarbij helpen’, was de vraag aan het OIM. Wij vonden het verzoek passen bij onze neutrale positie en onze focus op grote maatschappelijke vraagstukken in de fysieke leefomgeving. Over ons antwoord hoefden we dus niet lang na te denken.”

Het goede gesprek mogelijk maken

Direct daarna volgde een dynamische periode voor Victoria en haar team; het eerste diner pensant vond namelijk al binnen vier weken na het eerste, verkennende gesprek plaats. “Daar kwam veel bij kijken”, aldus Victoria. “Het programma moest uiteraard goed in elkaar zitten. Daarmee bedoel ik vooral dat we het goede gesprek mogelijk wilden maken; een gesprek waarin men de ruimte neemt om naar elkaar te luisteren in plaats van alleen maar standpunten uit te wisselen. We hebben een projectteam samengesteld bestaande uit OIM-collega’s, algemeen OIM-secretaris Erik Pool en mensen uit ons netwerk die konden helpen bij het vormgeven van het programma en het begeleiden van de gesprekken. We vonden het belangrijk de gespreksbegeleiding te baseren op dezelfde principes die we toepassen in het innovatielab. De vertaling van vraagstukken naar ieders eigen rol en verantwoordelijkheid bijvoorbeeld, en de ruimte voor iedereen om vrijuit te spreken. Ook spraken we af dat de inhoud van de gesprekken alleen in de buitenwereld gedeeld mag worden als dit niet de identiteit van de spreker(s) onthuld. Verder hebben we gezorgd voor een interessante mix van mensen en partijen uit het hele landbouwsysteem: boeren, wetenschappers, het bedrijfsleven (retail, de financiële sector) en maatschappelijke organisaties (belangenbehartigers, Ngo’s en natuur- en milieuorganisaties). Tot slot hebben we locaties uitgezocht waar duurzaamheid en aandachtige voedselbereiding centraal staan.”

Openhartig en kwetsbaar

De diners hebben het LNV en minister Schouten mogelijk gemaakt in totaal ongeveer 100 stakeholders te spreken over de visie op landbouw. Victoria is trots op de goede sfeer die tijdens alle vier de avonden voelbaar was. “Er was een sfeer van rust en bezinning en de minister was oprecht geïnteresseerd in de bijdragen van alle deelnemers. Ze luisterde zonder te sturen naar de belanghebbenden: een cruciaal principe voor goede participatie. Ze durfde zich bovendien openhartig en kwetsbaar op te stellen, door aan te geven dat ze de aanwezigen nodig heeft voor een doorbraak richting een duurzame toekomst. Ook sprak ze vrijuit over haar twijfels en dilemma’s. Dit zijn precies de ingrediënten die een goed gesprek mogelijk maken. Tijdens de diners daagden we de aanwezigen uit om niet alleen in dilemma’s en tegenstellingen te denken, maar ook naar hun eigen leiderschap en verantwoordelijkheid te kijken als het gaat om het landbouwsysteem en de toekomst. Dat leverde mooie gesprekken op.”

Bondgenoten

Victoria en haar teamgenoten vroegen de aanwezigen te reflecteren op vier vragen:

• Wat is een inspirerende toekomst en welke houding vraagt dit nu van mijn organisatie?
• Wat vergt dit van mijn eigen leiderschap?
• Welke stap kan ik nu zetten?
• Welke houding van de minister gaat mij daarbij helpen?

Uit de reacties bleek Schouten veel bondgenoten te hebben volgens Victoria. “Men zei dingen als: 'we moeten zelf aan de bak’ en: ‘ik zal zelf lef moeten tonen’. Er klonk een gedeelde verantwoordelijkheid. Zo kan participatie werken: samen bouwen aan een vitale gemeenschap die zorgt voor duurzame landbouw, natuur en voedselkwaliteit in het belang van volgende generaties.” Wat Victoria ook opviel in de gesprekken was de herwaardering van de boer en de rol die de consument daarin speelt. “Dit werd veelvuldig genoemd als factor voor een duurzame toekomst. Het is belangrijk dat consumenten bewust kopen en koken en dat ze snappen welke consequenties hun keuzes hebben voor de boer. En over consumeren gesproken, voeding kwam niet alleen ter sprake als manier om te voeden maar ook om gezondheid te bevorderen.“

Formule voor een goed gesprek

Het OIM heeft verslagen gemaakt van alle diners en op basis hiervan hebben de OIM-voorzitters een advies  geschreven aan minister Schouten (PDF). De kern van dit advies luidt:

1. Geef in uw visie helder richting, randvoorwaarden en tempo aan, maar laat de uitwerking over aan de samenleving. Benut hierbij de diversiteit aan oplossingsrichtingen.
2. Organiseer een sociaal innovatieproces met relevante stakeholder uit de gehele sector, met grootschalige experimenten en pilots.
3. Beschouw de visie als een continue, open dialoog. Het is belangrijk om daarbij een stem te blijven geven aan de volgende generatie agrarisch ondernemers.
4. Leg de nadruk in uw visie op de ontwikkeling van nieuwe duurzame verdienmodellen.
5. Biedt ruimte voor verschillende technologische ontwikkelingen die vanuit verschillende perspectieven voordelen bieden.

Volgens opdrachtgever Hans Rutten (LNV) heeft de inhoud van de verslagen een substantiële bijdrage geleverd aan in ieder geval de conceptvisie: “Ik vond de sfeer tijdens de diners erg goed. Maar nog belangrijker: minister Schouten kijkt er met veel genoegen op terug en ervaart dat de diners haar hebben geholpen bij de visievorming.”

Victoria hoopt dat de formule voor een goed gesprek ook voor andere dossiers ingezet wordt. “We hebben dit in heel korte tijd kunnen opzetten en faciliteren, met veel aandacht voor de kwaliteit, setting en sfeer en oog voor detail. Zo zorgen we bijvoorbeeld voor een boekje met een persoonlijke boodschap van deelnemers voor de minister, een visueel verslag en een passend cadeautje voor alle deelnemers. We denken dat onze formule voor veel andere dossiers ook goed kan uitpakken. We hebben dit concept bijvoorbeeld al aangeboden aan collega’s binnen IenW die werken aan de toekomstvisie op de Noordzee.”