Nieuwe digitale technologie biedt in de fysieke leefomgeving bijzondere kansen en mogelijkheden, net als in andere maatschappelijke domeinen. De groeiende mogelijkheden van digitalisering roepen echter ook ethische vragen op over het gebruik ervan. Is alles dat technisch mogelijk is ook wenselijk in het licht van publieke waarden? Om dit te verkennen, heeft het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) het OFL gevraagd een proces te ontwerpen voor een maatschappelijke dialoog over ethiek en digitalisering.

Maatschappelijke dialoog

Om een maatschappelijke dialoog over de ethische vragen rond digitalisering in de fysieke leefomgeving op gang te brengen, heeft het OFL gekozen voor een procesontwerp op basis van drie inhoudelijke onderwerpen:

• slimme mobiliteit;
• slimme camera's en sensoren;
• drones.

Deze onderwerpen zijn voorbeelden van nieuwe digitale technologie in de fysieke leefomgeving, waarbij ook publieke waarden worden geraakt.

Innovatief procesontwerp

Eén van de doelen van het OFL bij het ontwerpen van een maatschappelijke dialoog over ethiek en digitalisering was om zelf ook te innoveren. Dit heeft het OFL onder andere gedaan door op zoek te gaan naar nieuwe deelnemers en nieuwe manieren om het gesprek tussen overheid en samenleving te faciliteren. Dialoog over ethische vraagstukken bij digitalisering en beleid voor de Rijksoverheid en de samenleving is nog niet vanzelfsprekend. Daarom wil het OFL 'the whole system in a room'. Dit betekent dat niet alleen ambtenaren van het ministerie van IenW meepraten maar ook maatschappelijke organisaties, bedrijven, experts en betrokken burgers.

Tijdens het gehele proces is het OFL bezig geweest met het aanpassen en verbeteren van het project en de processen. Daarvoor werden zes online ‘moreel beraden’ georganiseerd, verspreidt over het tweede en derde kwartaal van het jaar. In elke bijeenkomst stond steeds een andere casus centraal. De vervolgbijeenkomst vond plaats in december.

Moreel beraad en expertgroep

Twee opvallende elementen in het procesontwerp voor de dialoog over ethiek en digitalisering zijn het moreel beraad en de expertgroep. Het moreel beraad is een socratische gespreksvorm die bij uitstek geschikt is om te reflecteren over ethische dilemma's die op kunnen treden bij de inzet van nieuwe digitale technologie. Het OFL heeft een eigen versie van het moreel beraad ontwikkeld voor dit project. De expertgroep, die uit zes leden bestond, heeft tijdens het proces inhoudelijke ondersteuning gegeven en kennis en ervaring ingebracht.

Rol OFL en eindproduct

Met het ontwerpen van de maatschappelijke dialoog over ethiek en digitalisering wilde het OFL de juiste partijen uit de overheid en samenleving bij elkaar brengen. Op deze manier wil het OFL optimaal de denkkracht, kennis en expertise uit de samenleving benutten. Met de bewustwording die gecreëerd was over de gevolgen van digitalisering in de fysieke leefomgeving werden publieke waarden gewaarborgd. Het OFL heeft van de opbrengsten van de maatschappelijke dialoog een eindrapport gemaakt dat in april 2021 aan het ministerie van IenW werd gegeven. Daarnaast is tijdens het project een stappenplan opgesteld voor het moreel beraad.